كوشتنی باڵوێزی رووسیا بۆ توركیا، لە ئێوارەی دووشەمووی رابردوو لە ئەنقەرەی پایەتەخت، رووداوێك بوو دنیای تاساند. ئەمە كردەوەیەكە، وێڕای ئەوەی بە لووتكەی تیرۆر دێتە ژمار، رووداوێكیشە دەوڵەتی توركیا دەخاتە باری سەغڵەتییەوە لەبەرئەوەی نەیتوانیوە تەناهیی دیپلۆماتانی دنیا لەسەر زەویی وڵاتەكەیدا بپارێزێ. دەسبەجێ سەرۆكی هەردوو وڵات، رووسیا و توركیا، رایان گەیاند "ئەو كارە بە ئامانجی تێكدانی پێوەندیی بەرەوباشی رۆییوی نێوان هەردوو وڵاتەكەیان دەزانن"، بە تایبەتیش، كە ئەو پێوەندییە پێش چەند رۆژێك لە كێشەی بەری رۆهەڵاتی شاری حەلەبدا بە دەسكەوتێكی گرینگ گەیی. پرسیار ئەوەیە: كێن ئەوانەی لە سۆنگەی بەرەوباشی رۆیینی پێوەندیی نێوان ئەو دوو وڵاتەوە، هەست بە دڵەڕاوكە دەكەن؟ ناشێ لە پرسیارێكی وادا، بیرت بۆ ئەو وڵاتەیلە نەچێ، كە لە گۆڕەپانی سووریادا بەرەژەوەندییان لە ململانەدایە.
رووسیا بە هۆی كێشەی ئۆكرانیا لە 2014ەوە، لەگەڵ یەكەتیی ئەوروپا و ئەمەریكا، لە تەنگژەیەكی پێوەندیدایە. ئەو تەنگژەی پێوەندییە، بە هۆی دەسوەردانی راستەوەخۆی رووسیا لە شەڕی سووریا لە ئەیلوولی 2015ەوە، ئاڵۆزتر بووە و چەندان جار هێزی ڤیتۆی لەلایەن رووسیاوە لە جڤاتی تەناهیی ناودەوڵەتیدا هێناوەتە گۆڕێ. لەم چەند مانگەی دواییشدا، نەخوازە دوای ئەوەی پارتیی دێموكرات لە ئەمەریكا لە ململانەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا دۆڕاندی، ئەمەریكا تۆمەتی دەسوەردان لەو هەڵبژاردنە لە رێگەی شكاندنی ئیمێلەوە دەداتە پاڵ رووسیا. لە هەمووشی گرینگتر، لە كاتی تیرۆركردنی باڵوێز ئەندرێ كارلۆڤدا، وەزیری دەرەكیی توركیا بە ئاسمانەوە بەرەو مۆسكۆ بوو بۆ ئەوەی رۆژی پاشتر لەگەڵ هەردوو وەزیری دەرەكیی رووسیا و ئێراندا، لەبارەی كێشەی سووریاوە كۆببێتەوە. روونە، خۆدانەپاڵی توركیا بە بەرەی رووسیا و ئێران، دواجار كێشەی سووریا بۆ بەرژەوەندیی ئەوان یەكلا دەكاتەوە. هەموو ئەمانەش لە دەمێكدایە باراك ئۆباما بارگەی كۆچ لە كۆچكی سپیدا دەپێچێتەوە و لە هەموو لایەكەوە دۆڕانی هەموو بەرژەوەندییەكی وڵاتەكەی لە رۆهەڵاتی ناوەڕاستدا، دەدەنە پاڵ. سەركۆماری توركیا دەستی خۆی لە دوا رۆژەیلی مانەوەی ئۆباما لە سەرۆكایەتیدا، وەشاند و دوو تۆڵەی لێ وەرگرتەوە، یەكەمیان ئەوەی لە كێشەی سووریادا لایەنی كوردی هەڵبژارد نەك توركیا و دووەمیان ملی بۆ بەدەستەوەدانی فەتحوڵا گولەن نەدا، كە سەركۆماری توركیا ئەم كابرایە بە دوژمنی باوەكوشتەی خۆی دەژمێرێ.
سیاسەتی ئۆباما لە رۆهەڵاتی ناوەڕاستدا دۆڕاندی و سیاسەتی پووتن بردیەوە. بەمەش جارێكی تر فرەپات بووەوە، كەوا رووس بە كۆڵان و بانی ئەم ناوچەیەدا شارەزاترن لە ئەمەریكایی. لەم رۆژانەدا دیسان دەنگوباسی گەرمبوونەوەی پێوەندیی نێوان میسر و سووریا كەوتووەتەوە راگەیاندن. عەلی مەملووك، یەكێكە لە دەسڕۆییوەكانی رێژیمی ئەسەد، سەردانی قاهیرەی كرد لەو دەمەیدا باس لە بوونی 200 راوێژكاری سەربازیی میسری لە دیمەشق، بۆ پاڵپشتیی رێژیمەكە دەكەن. هەر لەم دەمەدا، تۆمەت دوای تۆمەت لە قاهیرەوە بۆ وڵاتەیلی كەنداو دەڕوات، جارێك لە بارەی هەوڵی تیرۆركردنی سەرۆكی میسرەوە لە ریاز و جارێكی تر لەو تەقینەوەیەی حەوتووی پێشوو سێرەی لە كڵێسایەك لە قاهیرە گرت و تەقاندیەوە. داودەزگەی تەناهیی میسر، لەمەی دواییدا تۆمەتەكەی ئاوێتە ملی قەتەرەوە.
خۆی راستیت دەوێ، سیاسەتی چەوت و چێڵی كاربگێڕیی ئۆباما بۆ رۆهەڵاتی ناوەڕاست لە ماوەی هەشت ساڵدا، جێبەجێكەرەكەی، میری قەتەر و تۆڕی راگەیاندنەكیی ئەلجەزیرە بە پلەی یەكەم، برایەلی موسڵمانیش بە دوایاندا دەهاتن. جیاوازیی نێوان برایەلی موسڵمانی وڵاتەیلی عەرەبی لە برایەلی موسڵمان لە توركیادا ئەوەیە، ئەوانەی یەكەم تەنیا كاولكردن و تێكدانی وڵاتەیلی خۆیان دەتوانن لەبەرئەوەی دەسەڵاتیان بە دەستەوە نییە، هەرچی برایەلی توركیایە بە دوای پاراستنی وڵاتەكەیاندا دەگەڕێن لەبەرئەوەی دەسەڵاتیان بەدەستەوەیە، هەرچەندیش خۆت دەزانی ئاكەپە و ئەردۆگان لە پشتیوانیی كاولكردن و تێكدانێك لە سەرەتای راپەڕینەیلی بەهاری عەرەبیوە لە چەند وڵاتێك لە دەسپێكی 2010وە تا ئێستا باكیان نەبووە. لێرەوە، دوور نییە بەهۆی بەرەوباشتری رۆیینی پێوەندیی توركیا بە ئێران و بە رووسیاوە، پێوەندیی نێوان برایەلی موسڵمانی عەرەب بە سەركردایەتیی میری قەتەر لەگەڵ برایەلی موسڵمانی تورك بە سەركردایەتیی ئەردۆگان، تڵیش ببات. سەرەتای ئەم تڵیشبردنەش تیرۆری باڵوێزی رووسیا بۆ ئەنقەرە بێ.
كردەوەیەكی گەورەی وەك تیرۆركردنی باڵوێزی وڵاتێكی زلهێز، ناشێ هەڕەمەكی بێت، بە تایبەتیش بكوژەكە خۆی پۆلیسی بەگژداهاتنەوەی تیرۆر و لە ناوپشتەی داودەزگەی تەناهیی وڵاتەكەوە هاتبێ. ئەمە زۆر نیشانە هەڵدەگرێ، یەكەمینیان ئەوەیە داودەزگەی تەناهیی توركیا كونی تێ بووە. لێژنەی تۆژینەوەی لەمەڕ ئەم كردەوەیە هەرچەندە دەستیشی پێ نەكردبوو، وتی زوو دەگەین بە بنەكانی كردەوەكە. داودەزگەی راگەیاندنیش دەسبەجێ بەرامەی (بەرەی نوسرە)یان دا بە بكوژەكە، ئەمەش بۆ خۆی بەرامەی ئەوەی لێ هەڵدەستێ هەڵمەتی تەتەڵەكردن لە داودەزگەی دەوڵەتی توركیا دەست پێ بكاتەوە دوای ئەوەی هەر لەم ساڵەدا جارێك بە بیانووی هەوڵی هەڵگێڕانەوەی سەربازییەوە، بزاوی گولەنی لە تەتەڵە دا و جاری دووەمیش لایەنی كوردیی گرتەوە.
بەلای زۆرەوە، ئەم كردەوە تیرۆرییە هەرچەندە توركیا و رووسیا بە كەمێك دەمارخاوییەوە وەریان گرت لەبەرئەوەی دەستەوارەی گەورەتریان لەبارەی كێشەی سووریاوە لە نێواندا بوو، دەرگە بۆ زۆر ئەگەر لە پێوەندیی ناودەوڵەتیدا هەرنەبێ لە بارەی ئەم ناوچەیەی خۆمانەوە دەخاتە سەر پشت. تیرۆر هەمووی، لە یازدەی ئەیلوولی 2001ەوە بۆ دوا كردەوەی تیرۆر لە كاتی وەشانی ئەم نووسینەدا، بیری دواكەوتووانەی وڵاتەیلی كەنداو و پارەی نەوتی لە پشتەوە بووە. ئەم كردەوەیەی دواییش لە ئەنقەرە، وەك سەرۆك پووتن و سەرۆك ئەردۆگان زوو تێی گەیین، بە ئامانجی كۆسپ هێنانەڕێی پێوەندیی بەرەوباش رۆییوی ئەوانە، كە ئەم پێوەندییە، كێشەی سووریا (بە لای عەرەبی كەنداوەوە) بۆ بەرژەوەندیی كۆماری ئیسلامیی ئێران یەكلا دەكاتەوە و ئەمەش دەبێتە دەسپێكی باڵادەستیی ئێران لە ناوچەكەدا.
پاڵیشتیی ئەم هەموو هۆنینەوە تیرۆریستییە لە دنیا، كە ژیان و تەناهی و شارستانەتیی مرۆڤیان كردووە بە ئامانج، لە دووماهیكدا هەموو لایەك لە وڵاتەیلی كەنداو هەڵدەگێڕێتەوە. میسر وا تەواو هەڵگەڕاوەتەوە، هی تریش بەڕێوەن هەڵگەڕێنەوە. لەم رۆژانەدا بڕێك شیكەرەوەی ئوردنی دەڵێن شانشینی ئوردن لە كێشەی سووریادا بووە بە بێلایەن. راستە، سەرەتا بێلایەنی و پاشان لایەنداری. راستیشت دەوێ، كێشەی سووریا هەر بەشار ئەسەد نییە و هەموو لا دەزانن دیكاتۆرێكی چەند دڕندەیە، بگرە كێشەی سەرەكی لە سووریادا ئەو دڕاندایەتییەیە، كە بیری نامرۆڤییانەی مێشكی كەنداو هانی داوە و پارەی داوە. مەولوود تەنتاشی بكوژ بە نەڕەی ئەڵاهو ئەكبەرەوە باڵوێزی كوشت، وتیشی ئەمە لە تۆڵەی حەلەبدا. خۆشت دەزانی كێ بوون لە حەلەب دۆڕاندیان. سعوودیە و قەتەر بوون.
